STREAM OF UNCONSCIOUSNESS

Als de grens tussen binnen- en buitenwereld verdwijnt: wat is dan de echte wereld? Where are you when you are not there?

Op lagere school droomde ik vaak weg en zag ik meeuwen buitelen tegen de blauwe lucht. Daar wilde ik zijn. Vrij. Mijn eigen verbeelding was de ultieme ontsnapping aan de regels van school. Het ware leven, ja dat was helemaal doen wat je zelf wilt, fantaseren, nadenken, een verhaal verzinnen en daar dan in verdwijnen: hoort dat soms niet allemaal bij het leven, of is dat ‘maar’ fantasie? Wat dachten Plato en al die andere types eigenlijk over hun denken? Was wat zij bedachten niet net zo goed op hun verbeelding gebaseerd? Op wegdromen en naar meeuwen kijken? Wat is dus echt? De zichtbare wereld of ook de onzichtbare?

Het visioen van Maartje Nevejan voor dit project kreeg afgelopen zomer een voorproef op het atelierterrein van Nieuw en Meer. Het resultaat van het samenbrengen van kunstenaars (beeldend, muzisch, literair, filmisch) en jongeren met absence-epilepsie raakte me diep. Deze groep ‘Wegzeilers’, zoals ik ze maar even zal noemen, voelde zich eindelijk eens echt gehoord. Het straalde van ze af. Hun hoogstpersoonlijke beelden en verhalen en associaties werden hier serieus genomen. En de kunstenaars verstonden hun beeldtaal, konden er mee uit de voeten. Veel gemakkelijker dan dokters en buitenstaanders, omdat kunstenaars nu eenmaal jutters zijn: omdat zij in wat een ander als ruis of afval ziet, een taal ontdekken en zo de ‘stream of unconsciousness’ van de Wegzeiler helpen vormgeven. Die zo uiting kunnen geven aan wat zij altijd in hun eentje in eigen hun hoofd beleven: een eenzame trip, hun diepste en vaak onbegrepen hevige angsten. Een kunstenaar doet niet anders: iets onzegbaars uitdrukken dat in alledaagse spreektaal niet is uit te drukken.

Daarom is Maartjes idee ook zo goed, omdat het plan twee schijnbaar ongerijmde aspecten – een storing in de hersenen en kunst- bij elkaar brengt . Zo ontstaat de vonk van iets nieuws, een nieuwe benadering, een nieuw begrip, zo werkt de creativiteit. Ook in de wetenschap. Ik zeg het de schrijver Arthur Koestler na die hierover het boek The Act of Creation schreef.

Voor mij en vele andere kunstenaars speelt kunst een bemiddelende rol tussen ons en de wereld. Op onze manier voegen we iets toe aan de voortdenderende trein in een wereld waarin nulletjes en eentjes, algoritmes, knipperende cijfertjes, nut en management resultaten veel belangrijker zijn dan moelijker grijpbare dingen als empathie, schoonheid, verbondenheid, loyaliteit, liefde, haat, woede en troost.

Kunst en fantasie zijn in de ogen van de Halbes en Geerts van deze wereld knap waardeloos. Maar wat zij niet weten is dat kunst een taal kan zijn tussen twee mensen die van verschillende planeten lijken te komen. Bijvoorbeeld tussen dokter en patiënt. Oliver Sacks was iemand die met zijn onorthodoxe werkwijze en boeken probeerde de wetenschappers en de mensen elkaar te laten begrijpen om verder te komen, omdat een blik om een hoekje of lateraal of zelfs ondersteboven ons verder brengt. Daar ben ik van overtuigd.

Kortom: ik zie Maartjes visioen als een sterk pleidooi voor de waarde van het ongerijmde, voor het afwijkende, een pleidooi in de huidige wereld van steeds meer procedures, gelijkschakeling en eenheidsworst voor een andere manier van denken en tegen elkaar aankijken.

Als de door de digitale revolutie almaar uitdijende wereld iets nodig heeft, is het wel het proberen te verbinden van al onze parallelle universa, het leren openstaan voor het andere, het bijdragen aan het out of the box denken, iets dat we zullen moeten leren in een snel veranderende wereld. Het uiting kunnen geven aan een innerlijke belevenis die tot je eigen verrassing universeel blijkt te zijn hoeft niet eenzaam, niet angstig te zijn. Daarvoor is nodig dat de fantasie, de beelden, de uitingen gezien en gehoord worden. Film, literatuur, beeldende kunst, muziek doen dat. En daarmee wordt de Wegzeiler, degene die er af en toe niet is, minder patiënt, minder vreemd, juist creatief en sterk. Zodat zij ons iets kunnen leren. Een nieuwe taal spreken bijvoorbeeld in een nieuwe wereld die op dit moment onder onze voeten ontstaat.

Waar ben je als er niet bent? Misschien wel in een Stream of Unconsiousness. Dit is het plan: ons op die stroom laten drijven, het diepe onbekende in. Gaan jullie mee?

***

Wanda Reisel 21 nov ‘16